amhrán

ansin, bhí an cailín barrshásta, agus ar ndóigh, nuair a bhí sí sásta mar sin, bhí sí fíorálainn chomh maith.”

bá maith le máthair shíle an scéal seo, agus bhí na péictiúir go hiontach freisin. bá maith leis an fear beag í freisin, ach anois, bhí a phláta falamh. ní raibh ceo ar chor ar bith air.

‘níl ar bith iasc nó arán eile ann,’ a deir síle, ‘ach tá cupla ulla ann, agus bainne.’

‘is maith liom ullaí,’ ar seisean. ‘agus tá tart orm freisin. bheadh buíochas mór orm mar bhíonn braon bhainne agam.’

bhí an t-ulla cineál mór, go deimhin bhí sé beagnach chomh mór leis an bhfear beag é féin. mar sin féin, bhí sé sásta le, agus leis a chuid bainne freisin. fuair síle ubhchupan beag agus cé go raibh sé anmhór in aice leis an bhfear beag, agus cé go raibh sé lán, agus b’eigean a dhá lámha ag éirí é, bhí sé ag ol an bainne a bhí aige go sciobtha, agus bhí sé ag tosaí ag ithe an t-ulla. bhí go leor bainne ann agus bhí síle ag cur an soitheach iulig ar an t-orlar in aice leis a chloch beag. ‘nuair a bheidh do chupan falamh, fáigh cuid eile, agus ol í. ol do dhóthain.’

‘go raibh maith agat,’ a deir an fear beag.

‘tá faillte romhat!’ ar shíle.

‘léigh scéal eile anois, a shíle,’ a deir an mháthair.

‘níl scéal eile ann,’ a deir síle. ‘níl ach an trí scéal ag an leabhar seo.’

‘bhoil, cás amhrán, a shíle. tá neart amhráin iontacha ag m’inín.’

‘beidh amhrán go haoibhinn!’ a deir an fear beag.
‘bhoil,’ ar shíle. ‘seo é amhrán deas.’ fuair sí seanchlairseach dheas a bhí in aice leis an mballa, agus bhí sí ag tosaí:

‘bhí fear beag ar an mbóthar
bhí cailín ag an mbaile mór
bhí an bheirt go breá
bhí an aimsir go maith
dhá mbionn siad in éindí
beidh spóirt ann go leor!

‘feicim fear óg ag tíocht ansin
ar an mbóthar,’ a deir an cailín
‘tá seisean go breá
tá an aimsir go maith
dhá mbionn muid in éindí
beidh spóirt ann go leor!’

‘feicim cailín álainn ansin
san mbaile mór!’ ar an fear sin
‘tá sí go breá
tá an aimsir go maith
dhá mbionn muid in éindí
beidh spóirt ann, go deimhin!’

anois bíonn siad in éindí
bíonn siad in éindí í gcónaí
tá siad pósta i bhfad
bíonn siad sásta ar fad
tá neart gasúir acu
bíonn spóirt ann, go deimhin!
bíonn spóirt ann, go deimhin!

‘bá iontach é an amhrán sin,’ a deir an fear beag nuair a bhí deireadh leis an gceol.

‘ach cén áit a bhfuil mo mháthair,’ ar shíle, mar gheall ar go raibh a cathaoir falamh.

‘tá sí ar a leaba, cé go bhfuil sé go moch fós. tá sí in a codlata cheana féin mar gheall ar go raibh an ceol sách álainn.’

‘is aisteach é,’ a deir shíle. ‘ní raibh sí ag déanamh rud mar sin aríamh. ach tá do chupan beag agus do soitheach mór falamh aríst. ach níl ach an t-aon beithígh amháin againn agus mar sin níl bainne tilleadh ann.’

‘tá go maith,’ a deir an fear beag. ‘bá é sin mo dhóthan é. tá mé ag iarradh leaba anois, le do thoil.’

fuair shíle éadaí soitheach glan, tirim agus te mar éadaí leapa ag an bhfear. fuair sí cúisin bog as cathaoir, agus cur sí é ar an orlar in aice leis an tine. ‘Beidh tú sách compóirteach anseo, tá mé cinnte,’ a deir síle.

an buachaill tinn

bhí an buachaill tinn sásta go leor le na focla sin, agus nuair atá sé ag breathnú ar a súile bronn bhí sé ag creisdiúint iad.

‘agus... ar aon chaoi... bhíodh mé ag feiceáil thú ag goil síos an bóthar ‘chuile lá ar do chapall beag bán agus bhí mé ag iarradh ag castáil ort. is buachaill breá thú! bhí mé ag iarradh ag beith cosúl le driofúr agat, nó le caraid féin! cur do láimh agus do chois san sáile anois agus aríst, agus mar sin, ní bheidh siad tinn i bhfad.’

‘tá go maith,’ a deir an buachaill, ‘agus go raibh maith ‘ad.’

agus tháinig an cailín ar ais ‘chuile maidin le bia agus deoch.

*******************

san idirlinn, ‘chuile lá bhí an buachaill olc ag plé leis an gcapall beag bán, ach ní raibh sé sásta leis an gcréatúr ar chor ar bith, mar gheall ar nach raibh sí sásta a bheith ciúin chúns a bhí an buachaill aisteach sin ar a droim. mar bhíodh sé ag iarradh ag marcaíocht uirthi bhíodh sí ag éirí barrchantalach! cupla am, bhí sé beagnach ag titim ar an bhféar.

bhí an buachaill ag bualadh í go crua ansin. ar feadh píosa ar seisean, ‘tá go maith, ní bheidh bia ar bith agat an lá inniú!’ agus bhí sé ag cur í san gclós, áit nach raibh ar bith féar aice, agus bhí uirthi fanacht ansin an lá uilig.

ach bhí a dhriofúr go deas, agus bhí sí glic, agus mar sin, bhí sí ag tabhairt féar agus lusaí ag an gcréatúr chuns nach raibh a máthair agus a dearthair in ann iad a fheiceáil, agus mar sin ní raibh ocras mór ag an gcapall.

ag an deireadh seachtaine bhí an buachaill maith beagnach ceart aríst. ní raibh a láimh agus a chois sách tinn í gcónaí ar aon chaoi, agus bhí sé in ann siúl, cé go raibh sé cineál deacair aige i dtosach. ar ndóigh, ní raibh sé sásta fanacht ansin faoin gcarraigreacha mhóra in aice leis an bhfarraige aon lá amháin eile.

go moch ar maidin tháinig an cailín deas leis an gcapall beag bán. bhí sí ag gáirí. ‘bhí mo dhearthair ar do chapall maidin cupla nóimead o shin, agus bhí an capall fiorchantalach faoi! ní raibh sé i bhfad sol má a bhí mo dhearthair ag titim go crua ar an talamh fliuch. tá an talamh réasúnta bog ansin, agus ní raibh sé roghortaithe. mar sin féin bhí mo mháthair ag tíocht go sciobtha agus a deir sí, “mo mhac! mo mhac! mo chroi!” chuns a bhí sí ag breathnú air, deirim go ciúin leis an gcapall “rith, rith! tá do bhuachaill deas ar an tra! rith!” agus bhí sí ag imeacht go scoibtha. ansin bhí mo mháthair ag cloisteáil í ag rith agus bhí sí ag breathnú agus duirt sí liom, “muis, an t-amadán! tá an capall ag imigh! rith! rith! faigh í!” agus mar sin, tá do chapall anseo agus mé féin freisin. an bhfuil tú in ann marcaíocht?’

‘tá, cinnte. go raibh maith agat,’ a deir an buachaill. bhí an cailín ag cuidiú leis agus bhí sé go compóirteach ar an gcapall go luath.
‘anois, rithígí, tú agus do dheáchapall. beidh sibh ag an mbaile mór ar ball beag agus beidh an sagairt ann, agus is é do charaid é, nach ea? beidh na gardaí ann freisin.’

‘beidh mé ag cuimhniú leat i gcónaí,’ ar an buachaill. agus bhí sé ag breathnú ar a suile. bhí áthas uirthi, agus faitíos, agus brón freisin, agus nuair atá sí ag aireachtáil mar sin bhí sí an-álainne chomh maith. ar an buachaill, ‘ach ní bheidh mise in ann beith ar mo bhealach ar chor ar bith mara mbíonn tusa liom, mar gheall ar go raibh tú go deas liom, agus is thusa mo charaid.’

an cailín deas

‘b’fhéidir go mbeadh,’ a deir a mac.

an la seo chugainn bhí an buachaill óg siúd ar an gcapall bann beag aríst, agus bhí neart clocha beaga ar an mbóthar in aice leis an drochsheanteach gránna. ach bhí ceo ann, agus mar sin, ní fhéidir a fheiceáil an talamh. ar ndóigh, bhí timpiste ag an gcapall. bhí sí ag titim, agus bhí sí ag leagan an buachaill ar an talamh. bhí a chloigean ag bualadh faoi na clocha, agus bhí sé fíorchiúin, agus ní raibh cór ar bith as. fuair an buachaill olc an capall, agus bhí a mháthair ag an ngeata, agus a dhriofúr bocht chomh maith.

‘leagigí an buachaill ar an gcapall aríst.’ a deir an sheanbhean. ‘rigí leis ag an trá agus cuirigí é sa’n uisce. ar ball, beidh sé marbh, agus beidh sé faoin bhfarraige nuair a-bheas siad ag fáil é. ansin, beidh muid in ann coinneáil an capall breá beag.’

bhí na gasúir ag cur an buachaill ar an gcapall agus ag goil leis ag an trá. ‘fanach thusa anseo leis an gcapall,’ a deir an buachail olc leis a dhriofúr, agus tóigfidh mise an buachaill as an gcapall agus ag cur é sa’n bhfarraige.’ ach bíonn an bhéirt ag sáraíocht í gcónaí, agus bhí an cáilín ag sáraíocht anois.

‘muis, níl mé sásta fanacht anseo leis do chapall. fanach thusa thú féin leis an gcapall, agus cuir thusa an buachaill ar mo lámha, agus cuirfidh mise é sa’n bhfarraige.’

‘tá go maith,’ a deir a dhearathair. ach tá mé fuar agus tá an capall cantalach.

bhí an cailin ag toigeáil an buachaill agus cé go raibh sé trom, bhí sí in ann siúl leis ag na carraigreacha móra in aice leis an uisce. ansin faoin na carraigreacha, ní raibh a dhearthair in ann iad a fheiceáil.

‘ni fheicim anois thú!’ ar an dearthair, ansin. ‘cá bhfuil tú?’

‘tá mé faoi na carraigreacha,’ ar sise. ‘tá an t-uisce an-domhain ansiúd, sa gcaoi go mbeidh an buachaill marbh go foill ansin. ach anseo, tá sí níos tanaíucha, agus b’fhéidir nach mbeadh sé marbh sol má a bheadh sé dhá cur ar an trá arist leis an farraige.’

‘tá go maith. ach ná bí ansin i bhfad. tá mise fuar, agus níl an capall sásta a bheith ciúin. ní furusta í a coinneáil!’

ach ní raibh an t-uisce domhain ansin ar chor ar bith. bhí sé cineál tanaí agus réasunta ciúin. bhí an gaineamh glan deas réasunta tirim freisin. bhí an cailín ag cur an buachaill ar an gaineamh, agus bhí sí ag breathnú ar a éadan. bhí cór beag as a súile, agus ansin, bhí sé ag oscailt iad go fadalach. bhí an cailín ag fanacht go dtí sé in ann feiceáil aríst, agus duirt sí ansin, ‘an bhfuil tú in ann siúl?’

bhí an buachaill ag iarradh é, ach ní raibh sé in ann é. bhí dóigh leis go raibh a chois briste.

‘bhoil, fanach anseo. beidh mé ag goil sa mbaile leis mo dhrearthair agus mo mháthair, agus go fóill, beidh mé ar ais ar ball le bia agus deoch agus éadaí te. ní bheidh do chois agus do láimh ceart aríst i bhfad, is ma bhionn tu ciúin, tá súil agam go mbeidh mé in ann chuidiú leat ag goil abháile go luath, le do chapall bán breá beag.’

bá aoibhinn go leor leis an buachaill tinn na focla ciúine sin, agus duirt sé go raibh sé an-shásta a bheidh ag fanacht go ciúin ansin. ní raibh sé in ann siúl ar aon chaoi. ansin, bhí an cailín ag tóigeáil carraig mhór agus bhí sí ag goil ag leac mhór in aice leis an bhfarraige, áit a raibh sí sách domhain, agus bhí sí ag ligean sí í titim san uisce. bhí torann mór aisti, sa gcaoi go raibh a deartháir ag creisduint go raibh sí ag ligean an buachaill é féin titim san bhfarraige. ansin, bhí sí ag fágail.

chuns a bhí an cailín amuigh, bhí an fharriage ann le breathnú uirthi, agus ag éist lei, agus bhí na heanacha go hiontach ag déanamh a gcóranna faoin spéir.

ar ball bhí an cailín ar ais le bia is deoch is géansaí te agus cóta mór tiubh.

duirt sí, “tá mo dhreatháir agus mo mháthair cinnte go bhfuil tú marbh. spáin dhom do láimh agus do chois tinn. muise, beidh tú cupla lá anseo, b’fhéidir seachtain féin! is briste é do chois, cinnte.”

bhí cinnte, agus bhí sé sách tinn! bhí bronn mór ar an mbuachaill, nuair a-bhí sé ag éist le na focla sin.

“ach beidh mé anseo 'chuile maidin, le bia agus deoch, agus beidh tú sách tirim agus te anseo faoin leac seo in aice leis an aill. tá an gaineamh compórteach agus níl mórán gaoth in ann tíocht anseo. nuair atá tú ceart aríst beidh do chappall anseo, ar an trá.”

“go raibh maith agat,” ar an buachaill, “ach cén fath an bhfuil tusa ag beith sách deas liom?”

“tá mo mhuintir go holc,” a deir an cailín bocht. “cé go raibh siad mo mhuintir féin a bheith ag déanamh é, tá goid go holc, agus tá éad go holc, agus tá dúnmharú go holc, agus níl mise sásta a beith ag dhéanamh rudaí mar sin. tá mise ag iarradh a bheith go maith, cosúl leis an gcailín i mo leabhar deas a bhuil agam sa mbaile. tá mise ag iarradh ag goil ag an néamh nuair atá mé marbh. tá 'chuile shórt go hálainn ansin.”

an capall bán

‘tá cinnte,’ a deir síle, agus fuair sí píosa arán eile agus píosa iasc eile ag an bhfear beag agus ní raibh ceo ar bith fós ar an bpláta. agus bhí na píosaí sách beag ar a láimh, ach bh´siad mór go leor nuair a bhí sí ag cur iad ar a gcloch mhór in aice leis an bhfear beag.

‘go raibh maith 'ad,’ a deir sé, ‘agus mara bhíonn tú rothuirseach, léigh scéal eile, le do thoil. ní raibh mé féin níos compóirteacha áit ar bith eile aríamh. tá tú féin agus do mháthair barriontach, agus tá an bia seo barrdheas, agus tá an tine seo barraoibhinn. ach tá do chuid scéalta níos fearr ná atá rud ar bith ar a dómhan.’

‘tá go maith,’ ar sise. ‘níl mé tuirseach ar chor ar bith. tá scéal eile anseo atá chomh suimiúil leis an bpéire eile.

bhí buachaill óg in a chónaí ar an talamh iseal in aice leis an bhfarraige, agus bhí deachapall bán beag ag an mbuachaill. 'chuile lá bhíodh sé ag imeacht ar a chapall síos an bóthar, mar bhí ober ag ‘chuile dhuine ag na feilmeacha faoin tír sin, agus bhí air goil ag obair.

in aice leis an mbóthar sin bhí drochsheanteach uasach, agus bhí seanbhean gránna olc in a cónaí ansin. bhí sí bocht go leor. bhí inín amháin aice, cailín óg deas nach mbíodh sásta aríamh; agus mac amháin, buachaill gránna a bhí chomh uasach leis an mbean.

a deir an buachaill olc go minic leis an mháthair, ‘a mháime, feicim aríst an buachaill sin a bhíonns ag goil síos an bóthar seo ar a chapall bán beag. is bocht an rud é go mbíonn seisean ar an gcapall sin agus go mbíonn ormsa bheidh ag súil ‘chuile áit a bhfuil mé ag goil. Is dóigh liom go mbeadh an capall sin níos sásta mar bhíonn mise mé féin ar a droim.’

‘béidh sé níos fearr, cinnte,’ a deir an bhean olc. ‘mo mhac, mo chroi, leag clocha beaga ar an mbóthar, sa gcaoi go mbeadh timpiste beag ag an mbuachaill ar an gcapall, sa gcaoi go mbeadh sé ag titim ar an talamh. ansin, má béidh tú glic agus má bhéidh tú scioptha, b’fhéidir go mbeadh a bhas ag an mbuachaill sin agus ní bhéidh duine ar bith ag feiceáil é. béidh ‘chuile dhuine ag síleachtáil go mbíonn sé marbh mar gheall ar go raibh sé ag titim as an gcapall. ansin, béidh an capall ag tusa. béidh ‘chuile dhuine ag síleachtáil go raibh sí ag imeacht amach is amach nuair a bhí an buachaill ag titim faoi na cosa.’

pósadh

‘ach, do fhear, a áine. cá bhfuil séisean?’

‘níl aon fhear agam,’ a deir sí.

bhí sé ag caint léi faoin saol a bhí aige, faoin ceol agus faoin damhsa agus faoin síorchraic a bhí ann, agus na héadai álainn a bhí ag ‘chuile dhuine, agus na caiple breá agus na leapacha an-te agus an-chompóirteach freisin.

‘an mbeitheá sásta leis an saol sin?’ ar seisean.

‘tá, cinnte,’ ar sise.

agus mar sin, tá an bheirt pósta anois, agus tá cupla páistí deasa acu. níl síordhamhsaíocha nó síorcheol ag an teach mór sin anois, mar gheall ar go mbíonn an bheirt agus a bpáistí ag siúl in éindí go minic in aice leis an abhainn, nó faoin croinnte, nó ar na cnóic glasa álainne. agus bíonn siad ar chaiple uaireanta, agus nuair atá an aimsir go dona, bíonn siad te go leor sa mbaile ag an teach mór in aice leis an tine.

ar ndóigh, bíonn ceol agus amhráin agus damhsa fós ann anois agus aríst. bhíodh cupla fíorchairde ag an bhfear óg cé nach raibh siad fairsing, agus is iad a gcairde i gcónaí. ní raibh sé i bhfad sól ma a bhí an cailín í féin in ann casadh clairseach go hiontach.

tá mé cinnte go mbeadh siad barrshásta in éindí i bhfad – b’fhéidir a saolta ar fad.’

Nuair a bhí deireadh leis an scéal seo, a deir an mháthair, ‘spáin dhom na péictiúir. is iontach é an péictiúr seo. feicim an cailín óg ansin. nach álainn í?’

‘is capall breá í sin,’ a deir an duine beag, agus sé ag breathnú ar phéictiúr eile. ‘ agus nach fairsing an iasc ag an abhainn sin! ach anois, maidir leis an iasc, bhí mo chuid iasc, a bhí mé ag ith cupla nóimead ó sin, go deas, agus bhí mo phíosa aráin go haoibhinn freisin, ach ní raibh mo dhóthan ann go fóill. a bhfuil ar bith bia eile ann?’

scéal eile.

bhí an scéal sin chomh maith is a bhí an ceann eile.

bhí cailín óg ann agus bhí sí go hálainn, ach bhí sí fíorbhocht agus ní raibh ach drochsheanéadaí ag an créatúr sin. ní raibh bróga ar bith ar a cosa ar chor ar bith ach oiread. nuair a bhíodh an aimsir go breá, bhíodh sí te go leor, ach nuair a bhíodh an aimsir go dona, bhíodh sí fuar agus fliuch. nuair a bhí an bhliain go maith, sa gcaoi go mbíodh torthaí fairsing ag na croinnte agus iasc fairsing ag na aibhneacha, bhíodh bia go leor ag an gcailín óg, agus nuair a bhíodh an bhliain go dona, bhí ocras uirthi go minic.

mar sin féin, bhí sí sásta leis an saol, mar gheall ar go raibh na croinnte an-álainn: go deimhin, duirt sí, “is iad mo dheartháracha,” agus bhí na haibhneacha go haoibhinn agus duirt siad leis an gcailín óg “is thú ar ndriofúr,” agus bá iad na heanacha a bhíodh sách deas a cairde, agus bhí na croinnte áthasach mar gheall ar go raibh siad ag feadaíl fúthu i gconaí.
bhí an ceol seo barr-álainn, agus bhíodh sí in ann éistach leis an lá uilig.

Anois, bhí fear óg breá in a chónaí faoin tír sin, agus bhí sé an-shoibhir. Bhí an t-uafas airgead ag a mhuintir – níl a fhíos cé mhéad – agus bhí beithigh bhreá agus caoirigh álainne agus caiple iontacha acu. Bhí a bhfeilm an-mhór, agus bhí a dteach go hálainn, agus bhíodh neart daoine uaisle ag tíocht isteach agus ag goil amach.

duirt sé, “is spórt go leor é mo shaol”, mar gheall ar go raibh daoine ann leis a gcuid clairseacha agus a gcuid feadóga ‘chuile oíche agus bhíodh an ceol álainn. bhíodh daoine ag damhsa agus ag casadh amhráin í gcónaí. go hiondúil bhíodh an maidin ann sol má a bhíodh deireadh leis an gcraic.

bhí samhradh ann agus bhí an cailín óg bocht ag siúl in aice leas an abhainn beag a bhí in aice leis an mbóthar a bhí ag tíocht as an teach sín, agus tháinig an fear óg soibhir. Bhí a chuid éadaí go hálainn agus bhí a chuid bróga go hiontach. Bhí sé ar chapall bán barriontach.

“dia dhuit,” a deir an cailín.

“dia is múire dhuit,” ar seisean, “cé thú féin?”

“áine atá orm.”

“cén áit an bhfuil tú í do chónaí?”

“anseo,” a deir sí, “agus ansin, agus ansin, agus ansiúd... Níl ar bith teach agam, ach tá mé í mo chónaí ‘chuile áit.”

“cá bhfuil do mháthair?” a deir an fear óg soibhir.

“seo í mo mháthair, an tír uaine í féin.”

“agus t’athair?”

“Sin é m’athair, an spéir ghorm í féin.”

“agus do dheartháracha agus do dhriofúracha?” ar an fear óg soibhir.

“is iad na croinnte mo dheartháracha agus is iad na haibhneacha mo dhriofúracha,” a deir sí.

“agus an bhfuil cairde ar bith agat?”

“tá cinnte. is iad na heanacha beaga mo chairde, is a bhíonns ag casadh a gcuid amhráin álainn faoi na croinnte an lá uilig.”

“an bhfuil tú sásta mar sin?” ar an fear óg soibhir.

“tá, an-shásta.” a deir sí.

Scéal faoin bhfarraige

Ní raibh an scéal sin fada ach bhí sé go haoibhinn. Bhí fear óg ann agus bhí bean óg ann freisin, agus bhí siad i a gcónaí ar oileann ag maireachtáil ar an iascach. Bíodh and fharraige an-domhain faoi na halltracha agus bhí carraigreacha agus leachracha thart ansin faoin iusce. Cupla áit bhí tránna bheag ann, idir alltracha ard agus dorcha, agus bhíodh an fear óg ag coinneail a churach ag trá amháin mar sin. Bhí an iascach go maith acu.

La amháin, nuair a bhí an oíche ag titim bhí gaoth mhór ag éirí chuns a bhí an fear óg agus cupla fear eile ag iascach, agus bhí timpiste uafásach ag an gcurach. Bhí cór sciobtha ar an curach agus bhí taobh amháin ag titim agus taobh eile ag éirí agus bhí an t-uisce ag tiocht isteach agus bhí an curach rotromm, agus mar sin, bhí sí ag goil faoi. Bhí a mbasanna ar na creatúireacha sin, cinnte.

Ach bhí an bean óg ag siúl ar an trá agus bhí sí ag breathnú ar an bhfarraige go minic, ag toireacht a fear óg agus a chairde, agus nuair a bhí sí ag feiceail an curagh ag goil faoin sáile, bhí sí ag rith go sciobtha ag bád a bhí ar an trá agus sol má a bhí sí ag síleachtáil faoi, bhí sí ag cur an bád sin ag an bhfarraige. Cé nach raibh ach drochsheanbhád aice, agus cé go raibh an gaoth an-mhór, agus bhí farraigi an-mhór ann, bhí sí ag goil go díreach ag na fir a bhí ag an am sin sa an uisce é féin.

Bhí ‘chuile duine ar an mbád go fóill, agus cé go raibh sí cíneal domhain sa an iusce, mar bhí an t-uisce ag teacht isteach, bhí an bhean óg glic go leor agus mar sin, bhí sí in ann goil isteach ag an trá gan bualadh carraigreacha ar bith. Bhí an oíche dorcha nuair a bhí siad ag teacht abhaile, tuirseach, tinn agus fuar.

Ar ndóigh, bhí siad pósta ar ball.

“Tá an péictiúr an-mhaith,” a deir an mháthair. “Is maith liom an fharraige ghorm, agus na carraigreacha móra agus an drochsheanbhád ansin, agus sin í an bhean óg a bhí chomh glic sin. Nach aoibhinn í?”

“Is iontach í an scéal sin,” a deir an fear beag. “Ach, gabh mo leithsceal, a chailín mhaith, tá mo phláta beag falamh anois. Bhí an t-iasc agus an t-arán go deas, ach an bhfuil bia ar bith eile ann ar chor ar bith?”

“Tá,” ar an cailín. “Tá píosa aráin eile ann. Agus tá iasc tilleadh ann freisin. B’fhéidir go bhfuil cupla fata ann freisin, agus sílim go mbeadh cupla ubh ag an gcisteannach chomh maith. Níl ar gcuid bia go hiontach ach tá failte romhat bheith ag ithe é, nach ea, a Mháime?”

“’Sea,” ar shise. "Leag aríst píosa aráin agus píosa iaisc ar an bláta beag ag an fear beag, a Shíle.”

Aríst, bhí an píosa aráin agus píosa iaisc an-bheag ar láimh Shíle, ach bhí siad an-mhór in aice leis an duine beag sin.

“Tá an iomarca bia agat anois,” duirt an cailín. “Ní bheidh tú in ann ithe an chuid uilig!”

“Beidh, muis!”ar an fear beag ag gairí. “Ní bheidh sé sin mo dhóthain! Anois, léigh scéal eile, más é do thoil é.”

an duine beag

Ní raibh ceo ar bith ann ach amháin an ghaoth fhuar agus an sneachta bán ag tíocht isteach chuns a bhí sí ag fanacht ansin in aice leis an doras oscailte.

“An bhfuil ceo ar an talamh?” a deir an mháthair. “B’fhéidir go raibh duine eicint ag cur ceo ar an talamh in aice leis an doras.”

“Ar an talamh?” ar Shíle. “Tá, muis! Feicim! Feic! Tá duine beag aisteach ann, anseo, ar an talamh – tá sé barrbheag, níl sé ach cupla orlach ar airde! Feic!”

Bhí an bhean ag éirí as an gcathaoir agus ag tíocht ag an doras, sa gcaoi go mbeadh sí in ann breathnú air freisin. “Feicim é!” a deir sí. “Mh’anam go bhfeicim!”

“Tá sé ag caint liom! Cloisim anois é!” a deir Síle. “Dia dhuit, a dhuine beag!”

“Dia is Múire dhuit!” a deir an duine beag go mhúinte. “Tá mise go maith. Agus conas tá tusa agus do mháthair an oíche fhuar seo?”

“Tá muide go maith, cinnte,” a deir an cailin óg.

“Tar isteach,” a deir an mháthair. “Tá an aimsir uafásach, agus
sílim go mbeitheá go leor fuar. Tá tine bheag dheas anseo agus tá cloch bheag aoibhinn in aice léi. Beidh tú níos teocha agus níos trioma go luath anseo.”

“Go raibh maith ‘ad,” a deir an duine beag. “Go deimhin, tá mé sách fuar agus fliuch. Ní raibh oíche ann aríamh cosúil leis an gceann seo.”

Agus mar sin, bhí an triúr ag goil ag an tine, agus bhí an cailin agus an bhean ag suí ar a gcathaoireacha agus bhí an fear beag aisteach ag suí ar an chloch bheag aoibhinn agus chuns a bhí an fear beag ag éirí te agus tirim, duirt an bhean leis an gcailin og, “A Shíle, oscáil aríst do leabhar iontach. Spáin dhom na péictiúir agus léigh cupla scéal.”

“Tá scéal deas anseo,” a deir Shíle. Bhí sí ag tosú ag léamh í.

Bhí an scéal suimiúil go leor agus bhí an triúr an-shásta agus compóirteach in aice leis an tine. Ach ar ball beag, duirt an fear beag, “An bhfuil bia ar bith ann ar chor ar bith? Ní raibh píosa aráin nó feoil, nó rud ar bith eile agam le hithe i bhfad. Beidh buíochas mór agam má bhíonn tada deas agam go díreach anois, más é do thoil é.”

“A chréatúr,” ar an mháthair. “Ar ndóigh, tá go leor bia againn. Bhí iasc agus arán agus torthaí deas ag a ndinéar cupla noiméad o shin. Tá bia go leor ar a mbord í gcónaí, agus tá fíon deas ann freisin. A Shíla, mo chroi, cuir ceo aoibhinn ar phláta beag ag an bhfear beag.”

Bhí Síle ag cur píosa aráin agus iasc agus torthaí ar phláta bá lú a bhí acub agus bhí sí ag tabhairt é ag an bhfear beag aisteach.

Bhí an pláta go lear beag ar láimh Shíle, ach bhí sé barrmhór in aice leis an bhfear beag sin.

“Sílim go mbeidh an píosa aráin sin romhór, agus tá an iomarca iasc ann,” a deir an cailin. “Ní bheadh duine ar bith a bhfuil chomh beag sin in ann ith an chuid sin uilig. Go deimhin, bhí a phíosa aráin chomh mór le leaba in aice leis, agus bhí a chuid iasc cosúil le cnoc réasúnta ard é féin.

Ach “Ní bheidh,” a deir an fear beag. “Beidh sé go díreach ceart. Go raibh maith agat, a chailin mhaith. Anois, le do thóil, beidh mise ag ith é chuns abheas tusa ag léamh an scéal sín.”

Agus bhí Shíle ag léamh an scéal, agus bhí a mháthair ag breathnú ar na péictiúir iontacha, agus bhí an fear bheag aisteach ag ith a chuid bia agus ar ball an-bheag, bhí an pláta beag falamh arfad, agus bhí an duine beag ag éisteacht leis an scéal agus ag breathnú ar na péictiúir freisin.

torann as an doras

Bhíodh bean in a cónaí ansiúd, agus a hinín freisin.
Bhí an inín sách óg, ach bhí sí glic go leor, agus bhí sí chomh álainn is a bhí na blathanna a bhíodh ag fás ar na cnoic aoibhinn a bhí thart ansin. Síle a bhí uirthí.
Tráthnóna fuar amháin, nuair a bhí an bheirt istigh in eindi in aice leis an tine, a deir an mháthair leis an gcailín, “ A Shíle, oscail do leabhar mór agus léigh cupla scéal. Tá an scéalta na sách spéisiúil agus tá na péictúir go hiontach.”
Ní raibh ach an t-aon leabhar amháin ag an gcailín, agus bhí sí an-shean. Ach a deir Síle, “Cloisim duine eicint ag an doras, a mháime! Sílim go bhfuil strainséara ann. Ní bheadh an muintir seo againnse ag teacht ar cuairt ar dhuine ar bith tráthnóna fuar mar sin.”
“Oscail an doras, a Shíle,” a deir an bhean mhaith. “Is fuar í an oíche inniú. Tá goath mhór agus báisteach ann agus b’fhéidir go mbeidh sneachta ann go luath.”
Bhí an cailín ag oscailt an doras, ach ní raibh sí in ann feiceail duine ar bith amúigh.
“Níl duine ar bith ann ar chor ar bith!” a deir sí. ”Muise,” a deir an mháthair. “Tá sé sin aisteach go leor. Ach ar aon choai, mar sin féin, bheidh muide ag léamh do leabhar. Tá sé te go leor in aice leis an tine.”
“Tá cinnte,” ar Shíle, “agus tá sé fíorfhuar amúigh! Anois, cá bhfuil an leabhar seo?”
“Tá sí anseo,” a deir a máthair.
Ach ansin, a deir Síle aríst, “Muis! Cloisim aríst é! Tá duine ag an doras, cinnte!”
“Oscail an doras aríst,” a deir an mháthair. Bhí an ghaoth fliuch ar a héadan, agus bhí sí an-fhuar. Bhí sí ag breathnú amach foin oíche dhorcha. “Ní fheicim duine ar bith í gcónaí,” a deir sí.
“Tá sé sin aisteach go leor, mh’anam go bhfuil!” ar an mháthair. “Ach tá tú ag éirí fuar ansin, a chréatúr. Beidh sneachta ann, cinnte. Beidh muid te anois in aice leis an tine dheas seo. Anois, tóig do leabhar mór, agus oscail í. Beidh mise ag breathnú ar na péictúir chúns atá tusa ag léamh na scéalta.”
Tháinig an cailín óg arais, ach sol má a bhí sí in ann tóigeail an leabhar, bhí sí ag cloisteail torann as an doras aríst, agus bhí uirthí oscailt é aríst. Bhí sneachta ann cinnte, cheanna féin. Bhí an oíche an-dubh, ach bhí an cailín ag breathnú cupla nóimead, ach ní raibh sí in ann féiceail nó cloisteail duine ar bith ar chor ar bith.
“Ní chreidim nach bhfuil duine ar bith ann,” a deir an mháthair, mar gheall ar go raibh sise ag cloisteail an torann sin freisin. “Breathnaigh aríst! Tá duine ann cinnte!”
“Ní chreidim nach bhfuil tú ansin!” a deir Síle go cantalach leis an oíche dhubh fhalamh. “Spáin dhomh thú féin!”
Ní raibh focal ar bith ag an oíche dhubh fhuar sin, ach amháin an focla draíochta a bhí an ghoath ag rá leis an tír í féin, agus ní raibh an cailín óg, ná a máthair in ann tiscint iad sin ar chor ar bith!

I dtosach

Mar bhítear ag iarragh ag foghlaim teanga, is féarr é bheith ag úsáid í, cé go mbítear ag déanamh neart meancóg í dtosú.

Mar sin, cé nach bhfuil mo chuid Gaeilge an-mhaith go fóill, tá mé ag scríobh scéalta beaga anois agus aríst, agus seo ceann anseo.

Tá fáth eile go mbím ag cur é ar an líon mar seo: uaireanta bím ag rá rudaí ar líostaí nó áiteacha eile agus b’fhéidir gur dhóigh le daoine go mbíonn cuid acu cineál dána. B’fhéidir go mbheifí ag iarradh ag fionn cé mhead eolas atá agam, nó cé mhead Ghaeilga atá agam, a bheith ag déanamh mórtas faoi rudaí nach mbíonn a fhios ag duine ar bith, ach amháin saineolaí iad féin, mar gheall ar nach mbíonn siadsan ag aontú liom ar chor ar bith.

Níl céim agam as ollscoil ar bith ag an am seo agus b’fhéidir nach mbeidh ceann agam aríamh. Bhí mo chuid eachtra faoi ollscoilanna ag milleadh mo bharúil fúthu orm. Bhí mé ag déanamh go maith ansin, ach bhuain sé geit asam go minic. Níl mórán ionracas ag go leor scoláirí, agus bíonn an iomarca cumhacht ag cuid acu freisin. Mar sin féin, táthar in ann feiceail anseo cé mhead Gaeilge atá agam. Ar ndóigh, tá mé ag éirí níos fearr í gcónaí.

Síle agus Grian-is-Gealach

Ar chnóic íseal in aice leis an bhfarraige bhí baile mór beag deas. Ní raibh mórán daoine ann: go deimhin, ní raibh ach naoi nó deich teach bán in aice leis an mbóthar mór, teach a phobail beag, scoil bheag, síopa amháin agus cupla feilm chompóirteach thart faoin tír.

Bhí abhainn aobhinn in aice leis an baile mór seo, agus bhí teach amháin ar an talamh íseal faoi na seanchroinnte móra a bhí ag fás ansin. Bhí garraí beag ag an teach, agus beithíoch, asal liath beag, cupla muic dheas agus neart cearca ar an talamh ard in aice leis an teach. Bhí cupla crann breá taobh eile, agus bhíodh go leor leor ullaí iontacha ag na croinnte sin ‘chuile bhliain. Bhíodh neart eannacha beaga ag feadaíl go hálainn faoin billeoga í gcónaí.

Bhí an abhainn réasúnta domhain ag an áit sin in aice leis an teach, agus bhí an t-uisce sách glan agus fuar, agus mar sin, bhíodh í gcónaí go leor iasc ann. Go deimhin, bhí an fheilm sin an-shoibhir, cé nach raibh mórán airgead ag an muintir ar chor ar bith.